«Жарқ етіп сөнген 20 жас». Иә, төрткүл дүниені аузына қаратып, ХХ ғасырдың көгінде жұлдыздай жарқырап жанған жарық жұлдыз Бекзат Саттархановтың өнегелі өмірі мен қазақ халқының оған деген ыстық ықыласы жайлы кітап бұл. Себебі бұл кітапқа енген әрбір өлең-жыр, әрбір ән-күй күллі қазақ елінің махаббаты мен сағынышынан туған. Осы орайда Бекзат Саттарханов жайлы кітап жазу идеясы қалай пайда болғаны жайында, кітаптың атауы жайында, болашақ жоспарлары жайында кітап авторы, Филология ғылымдарының докторы, түрколог, зерттеуші Ержан Арғынбаевпен сұхбаттасқан едік. Сұхбатты «Түркістан» газетінің мәртебелі оқырмандарының назарына ұсынып отырмыз.
– Бекзат Саттарханов туралы кітап жазу идеясы қашан және қалай пайда болды?
– Сидней Олимпиадасының чемпионы, қазақ елінің мақтанышы, дарынды да даңқты боксшы Бекзат Саттархановтың өмірден өткеніне биыл ширек ғасыр толады. Бекзат батырды бүкіл Қазақстан біледі, Түркістан тұтас таниды десек те болады. Біртуар азаматқа арнап кітап шығару идеясы 2024 жылдың күзінде пайда болды. Түркістанның түрленуіне үлес қосып жүрген Түркістан оқушылар сарайының басшысы Икапова Индира Сарқытқызының, Саттархановқа қатысты зерттеу жасап жүргенімді естіген бойда, Бекзат жайлы кітап жазар болсаң қолдауға, қолымнан келгенше көмек беруге дайынмын деген сөзінен кейін жинақты құрастыруды қарқынды түрде қолға алдым. Кітаптың жарық көруіне ықпал етіп, өзінің қолдауын көрсеткен Индира Сарқытқызына ерекше алғысымды білдіремін.
– Кітапты жазу барысында қандай дереккөздер мен архив материалдары пайдаланылды?
– Бұл кітап жинақ түрінде дайындалған еңбек болғандықтан толықтай дерлік кітапхана және мұрағат материалдарынан құралды. Кітапты жазу барысында Бекзат Саттарханов ағамызға арналған туындыларды табу және жинау үшін өзімнің ізденісімді ең алдымен Түркістан қаласындағы кітапханалардан бастадым. Содан соң Шымкент қаласындағы кітапханалар мен мемлекеттік мұрағаттардан материал іздедім. Іздегенімнің көбі негізінен мерзімді басылымдардан, яғни газет-журналдардан табылды. Материалдың басым көпшілігі «Түркістан» апталық газетінен алынды. Осы газеттің 01.01.2000-31.12.2024 жылдары аралығындағы барлық сандарын қарап шығып, көптеген деректерге қол жеткіздім. Газеттің мұрағаттағы ескі сандарын зерттеп шығуыма рұқсат еткен «Түркістан» апталық газетінің басшылығына өзімнің ризашылығымды білдіремін. Бұдан бөлек «Жас Алаш», «Оңтүстік Қазақстан», «Айғақ», «Замана», «Шымкент келбеті» сынды газеттердің де бірнеше жылдық мұрағатын қарап шықтым. Алматы қаласындағы Ұлттық кітапхананың қорындағы материалдарды да пайдаландым. Сондай-ақ, кітапта авторлардың тікелей өздерінен алынып, алғаш рет жарияланған дүниелер де бар.
– Кітап жазу барысында қандай қызықтар мен қиындықтар кездесті? Ең есте қалған оқиға қандай болды?
– Кітапты дайындау барысында бірқатар қиындықтар мен кедергілер болды-ақ. Бірақ соған қарамастан мақсатымыз орындалып, жинағымыз жарияланды. «Ит үреді, керуен көшеді» демекші, біз өз жоспарымызға сәйкес жұмысымызды жалғастыра бердік. Ал зерттеуге қатысты қиындықтар ретінде Қазақстанның барлық өңірлеріндегі газет-журналдарға қол жеткізе алмауымды, мерзімді басылымдардың 25 жылдық мұрағатының электронды нұсқасының болмауын, өзге қалаларға барып зерттеу жүргізуге уақыт пен қаражаттың тапшы болғандығын айтар едім. Қызығына келер болсам, бұл жинақ бұған дейін он шақты кітап аударған мына менің алғашқы төл туындым, кітап ретінде жарияланып жатқан бірінші еңбегім. Жинақты жазып болып, атын қоя алмай бірнеше апта жүрдім. Кеңеспеген кісім, ақылдаспаған адамым қалмады. Кітапқа қоятын атау табу жинақты жазудан да қиын болды. Жүз ойланып, мың толғанып тапқан атауымыз оқырмандарға ұнар деген үміттеміз.
– Сіздің ойыңызша, Бекзаттың басты ерекшелігі қандай?
– Бекзатты Бекзат еткен оның қайталануы қиын, екінің бірінің қолынан келе бермейтін, кез-келгенге бұйыра қоймайтын жетістігі, бағындырған белесі, шыққан шыңы. Бұл тек бағы жанғаннан бұйыра салған олжа емес, үлкен еңбектің нәтижесі. Елі мен жеріне, ұлтына, қазаққа деген сүйіспеншілігінің жемісі. Бекзаттың басты ерекшеліктері оның мейірімділігі мен отансүйгіштігі, имандылығы мен қарапайымдылығы, еңбекқорлығы мен намысқойлығы, табандылығы мен шыдамдылығы дер едім.
– Бұл кітаптан оқырмандар қандай ой түюі керек деп есептейсіз?
– Бекзат ағамызға арнап жазылған кітаптар және ол жайлы айтылған кітаптар көп. Мен отыз шақты кітапты анықтап, осы жинақта солардың тізімін де ұсындым. Бұл кітаптардың барлығының өзіндік ерекшелігі, оқырманға берері бар. Ал біздің кітабымыздан оқырман қандай ой түюі керек дегенге келер болсақ, Бекзат Саттархановтың есімінің тек спорт саласында ғана емес, өзге де салаларда өзіндік орнының бар екенін көрулері және оған құрметпен қарап, тиісті бағасын бере білулері керектігін сезінулері қажет деп есептеймін. Себебі Бекзат шынында да дара тұлға. Оған арнап жүзге жуық жыр жазылған, он шақты ән шығарылған, Бекзат Саттархановқа арналған күй де, кино да, мультфильм де, театрлық қойылым да бар. Осының барлығы қазақ халқының Бекзат батырына деген бүгінге дейінгі құрметінің көрінісі. Бұл құрмет бұдан кейін де еш кеміместен жалғасуы керек. Оқырмандарымыз осы кітаптан шабыт алып, ұлтымызға ұлы жеңіс сыйлаған ұлға арнап жаңа туындылар шығарса деп тілейміз.
– Бекзат туралы болашақта тағы да жаңа зерттеулер жүргізуге ниетіңіз бар ма? Болашаққа қандай жоспарыңыз бар?
– Осы кітапта жарияланған және менің қолымда бар өзге де өлеңдерді ғылыми тұрғыда зерттеп мақалалар жазсам деген ниетім бар. Бұдан бөлек, жыл соңына дейін тағы да екі кітап дайындауды жоспарлап отырмын. Оның бірі осы кітабымыздың түрік тіліндегі нұсқасы болмақ. Қазіргі таңда аударма жұмыстарын бастап кеттім. 1-2 айдың көлемінде аяқталып қалады.
– Тағылымды сұхбатыңызға рахмет.
Сұхбаттасқан:
Азамат ӘЛІБЕК.