ХАЛҚЫ ЗАҢЫН СЫЙЛАЙТЫН ҚОҒАМ – ЕҢ ДАМЫҒАН ҚОҒАМ

1  127 көрілім

Түп – тамыры сонау ғасырлар қойнауында жатқан Есімханның ескі жолы, Қасымханның қасқа жолы, Әз-Тәукенің Жеті жарғысынан тарқатылатын елдіктің дәстүрлі құқық бастауларының елдігіміздің тарихындағы алатын орны ерекше. Өткен мыңжылдықтың алғашқы ширегінде Алаш өкіметінің конституциялық дербес мемлекет құруға бағытталған жобалары да маңызын жоғалтқан жоқ. Кезінде кеңес өкіметінің құрамында әкімшілік-әміршілдік жүйенің шылауында болғанымен, Қазақстан басқа да одақтас мемлекеттермен бірге ұлттық республика мүддесін көздеген Ата Заңын тұжырымдады. Сөйтіп, 1927, 1937, 1978 жылдары Кеңес Одағының құрамындағы Қазақстанның Конституциялары қабылданды.

Өзінің жеке аумағы мен шекарасы бар еліміз ата-бабаларымыз армандаған ұлы мақсатқа ғасырлар тоғысындағы саяси өзгерістер кезінде бекем қол жеткізді. 1995 жылғы 30 тамызда бүкіл халықтық рефе­рендуммен қабылданған Қазақстан Респуб­лика­сының Конституциясы тәуелсіз мемлекетіміздің ха­лық­аралық қауымдастыққа батыл енуіне ла­йықты құқықтық негіз жасады. Қазақстан Конституциясы – тек құқықтық қана емес, белгілі бір дәрежеде мемлекеттің идео­логиялық негізі. Елбасы Н.Назарбаевтың атап көрсеткеніндей, онда Қазақ­станның ұлттық идеясы айқын көрініс тапқан. Қолданыстағы Конституция мемлекет пен қо­ғамда демократиялық қайта өзгерістердің кең қанат жаюына мүмкіндік беріп, жеке тұлғаның әлеуетін еркін пайдалануына, елде дамыған нарықтың берік орнығуына жаңа мүмкіндіктер ашып отыр. Өз қызметін тікелей Кон­сти­туция мен заңдарға ғана сү­йе­не отырып жүзеге асыратын елі­міз­дің сот жүйесі қоғаммен бірге өр­кендеп, даму үстінде.

Мем­лекет басшы­сы­ның тапсырмаларына орай, бүгінде сот жү­йе­сіне айрықша се­нім артылып, зор мүмкіндіктер жасалуда. Бұл өмір заңымен дәлелденген. Республика Конституциясы атқа­ру­шы органдардың қызметі мен ұйым­дастыру жүйесін реттеуде де ілгері қа­дамдар жасады. Конституцияның не­гі­зінде ел Үкіметі, Елбасы мен Пар­ла­менттің Ата Заңда бекітілген өкі­лет­тік­тері шеңберіндегі өзара қа­ты­нас­тары нәтижесінде құрылады. Нақ­тылап айтсақ, Президент, Үкімет басшысы – Премьер-министрді таға­йындау үшін ең алдымен Парламент депутаттарының келісімін алуы тиіс. Ата Заңымыз Қа­зақстан Үкіметінің мәртебесі мен өкі­лет­тік­терін жа­ңаша айқындау жолында Үкіметті атқару органдарының жүйесін басқа­ратын, олардың қызметіне жетекшілік жасап, басқарушылық шешімдерді дербес қабылдай отырып, экономика мен әлеуметтік саладағы іс жағ­дайына толық жауапкершілікті мой­нына алатын жағдайға жеткізді.

Қазіргі уақытта біртұтас соттар жүйесіне кіретін маман­дан­дырылған ауданаралық эконо­мика­лық, қылмыстық, жасөспірімдер ісі және әкімшілік соттар өз қызметтерін ат­қа­ру­да. Болашақта мамандандырылған соттардың басқа да нысандарын құру жоспарлануда. Ерекше айта кетерлік жайт,

Конституцияда алқабилер соты институтының бекітілуі. Бұл инсти­тут­тың маңызы тек қана сот жүйесін же­тілдіру үшін емес, сонымен қатар, қо­ғамдық тәрбие мен құқықтық сана-се­зімді нығайту, азаматтық қоғам құру үшін де зор. Заң нормасы – қағазға түсірілген жүріс-тұрыс ережесі, ал оны қолданушы кәсіби маман – судья әрқашанда онда бекітілген шарттардан асып кетпеуі тиіс.

Яғни: «Заң – мылқау судья да, судья – сөйлейтін заң», ал, адамдық фак­тор әрқашанда ортасында. Конституцияның 1-бабында: «Қазақ­стан Республикасы өзін демо­кра­тиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мем­лекет ретінде орнықтырады, оның ең қымбат қазынасы – адам және адам өмірі, құқықтары мен бостандықтары» деп айқын көрсетілуі осының нақты дәлелі болмақ. Ел Конституциясының демо­кра­тиялық қоғамның негізгі міндет­теріне сәйкес келетіндігінің әлемде таны­лу себебі деп Ата Заңымыздың бү­гінгі за­ман­ның барлық көкейкесті мәсе­ле­лерін толық қамтығанын және құ­қық­тарымызға, мемлекет құрылысына то­лық түсінік бере алатынын айта аламыз.

А.ИРЖАНОВ,

Түркістан қалалық сотының судьясы