Музейде сіз жібек жіптерімен толығымен көмкерілген үлкен де кіші кестеленген заттарға көзіңіз түсетіні анық.
Қарап тұрып «бұл шынымен қолмен жасалады ма, қанша уақытты алды?» деген бірнеше ойға қаласың. Алынған ақпаратты қорыта отырып, Орталық Азия кестесінің таңғажайып сәндік кеңістігін жасаған халықтық қиялдың толық күші мен тереңдігін түсіне бастайсыз. Суреттің күрделі графикасы мен бояудың қанықтылығы таң қалдырады. Орта ғасырда Орта Азияда виртуозды кестелеу техникасымен, әсем декорымен ерекшеленетін көптеген көркем кестелеу шеберлері өмір сүрді. Сән-салтанаттың бейнесі болған қымбат маталарда Қытайдың, Үндістанның, Иранның, Египеттің әсерлерімен кестеленген жергілікті көркемдік дәстүрлер бейнеленген туындылар пайда болған.
ХІХ ғасырда, мұсылман өнерінің классикалық түрлері жоғалып бара жатқан кезде, халықтық дәстүрге байланысты қолөнер мен әйелдердің жасаған бұйымдары бүгінге дейін кейбір елдерде дамуда. Олардың қатарында өткен ғасырдың мұраларын бойына сіңіріп, кейінгі ортағасырлық мәдениеттің ең жарқын, айрықша құбылысына айналған – кесте тігу мәдениеті. Қолөнер түрінде дамып келе жатқан кесте шын мәнінде ұлттық нышанға айнала отырып, халық шығармашылығының ең жарқын және мәдени жетістігі болды. Мақта мен жібек, стиль мен ырғақ сезімі, шебер қолдар мен шексіз шыдамдылық – бұл кесте туындысын жасау үшін қажет нәрсе. Қазіргі кезде классикалық кесте түрі бүкіл әлемде өзінің көркемдік ерекшелігімен, зерлі тігін бұйымдарының нәзіктігі, тігіс жұмысының дәлдігі, табиғи бояғыштардың үйлесімді түстерімен жоғары бағаланады.
Орта Азия елдерінің кесте тігу мәдениетінде өзіндік орны бар бір өрнек тарихынан сыр шертейік. Бұл «Бадам» өрнегі. Бадам – Шығыста және түркі халықтары арасында ең танымал ою-өрнектердің бірі. Мотивтің символы тұмардың сиқырымен байланысты болады, өйткені жабайы таулы бадам, ащы жеміс, зұлым көзден және басқа да қиыншылықтардан аулақ болу мүмкіндігіне ие. Албасты – Орта Азияның көптеген халықтары арасында кеңінен таралған жын-перілердің бірі – адам кейпіне ене алатын сиқыршы. Сонымен бірге бадам мотиві мен Албасты есімі арасындағы байланыс тағы да зороастриялық белгілер шеңберіне сәйкес келеді. Бір қызығы, Анахитаға ислам тыйым салған. Ал Орталық Азиядағы әйелдер оны «бадам» мотиві түрінде қолданған. Олар өздерінің сүйікті құдай бейнесін қолөнер кестесінде қайталайды.
Дәстүрлі қолданбалы қолөнердің арқасында қазіргі заманғы мәдениет өзінің ерекшелігін сақтап қалған. Ол жаһандану процестері кезінде өте құнды дүниеге айналды. Классикалық кесте ұлттық бірегейліктің бөлігі ретінде оның тамырларымен және дәстүрлерімен байланысы сақталған кезде өмір сүреді. Осы тұрғыдан оның декорының семантикасы туралы нақты зерттеулер, болашақтың меншігі ету үшін өткеннен болашаққа қадам болып табылады.
Дилорам ТАУАСАРОВА,
«Ұлы Дала Елі» орталығының қызметкері