Қозы Көрпеш – Баян Сұлу – қазақтың әйгілі лиро-эпикалық жыры, көп ғасырлар бойы халық арасында айтылып, бүгінге дейін жеткен ұлы шығармалардың бірі. Бұл дастан қазақтың батырлық эпосы ретінде махаббат, адалдық, ерлік және тағдыр тақырыптарын терең қозғайды. Қозы мен Баянның арасындағы шексіз сүйіспеншілік тек екі адамның ғана емес, тұтас бір ұлттың рухын бейнелейді,дастанның басты кейіпкерлері – Қозы Көрпеш пен Баян Сұлу. Қозы – батыр, ержүрек әрі әділ жігіт, Баян Сұлу болса, қазақ қыздарының шынайы бейнесі, сұлу әрі ақылды қыз.
Қозы мен Баянның махаббаты шығарманың негізгі арқауы бола отырып, екі кейіпкердің де мінез-құлқы мен өмір жолын ашады. Қозы Көрпеш – тек батырлық қана емес, сүйіспеншілік пен әділеттілік идеалының символы. Ол сүйікті қызы Баян үшін күрескенде өзінің нағыз ерлігін көрсетеді. Алайда оның бейнесі тек күшті де батыр емес, қайырымды, әділетті және жанқиярлыққа дайын жандардың символы болып табылады. Баян Сұлу – сұлулығымен ғана емес, ақылымен де ерекшеленетін бойжеткен. Қозыға деген махаббаты оған өмірін қатерге тігуге, барлық қиындықтарға қарсы тұруға себеп болады. Оның бейнесі қазақ қыздарының үлгісін көрсетеді – нәзік, әсем, бірақ ішкі күші мен батылдығы мол.
«Қозы Көрпеш – Баян Сұлу» дастаны махаббат, ерлік, адалдық пен қоғамның дәстүрлеріне қарсы тұру тақырыптарын қозғайды. Екі ғашықтың арасына тұсау салатын әлеуметтік және отбасылық кедергілер олардың өзара сүйіспеншілігін еш уақытта өшіре алмайды. Қозы мен Баян үшін махаббат өмірдің мәні ғана емес, оларды барлық қиындықтарға төтеп беруге мәжбүр етеді. Бұл дастанда нағыз адамдық қасиеттер мен шынайы махаббат көрініс табады. сүйіспеншілігі қоғамның әлеуметтік құндылықтарына қарсы тұра отырып, адамдық шынайылықты сақтауға ұмтылады. Олар үшін махаббат – сезім ғана емес, өмірдің мәні, ал өзара қолдау – нағыз ерліктің көрінісі. Қазақ әдебиетінің асыл қазынасы болып табылатын «Қозы Көрпеш – Баян Сұлу» дастаны, қазақтың ұлттық болмысын, салт-дәстүрлерін, ерлік пен махаббаттың құндылықтарын терең ұғындыру арқылы ұрпақтан ұрпаққа мұра болып келеді. Бұл жыр тек әдеби шығармашылық қана емес, қазақ халқының жан дүниесі мен мәдениетінің айнасы болып табылады. Ұрпақтар арасындағы байланысты нығайтуда дастанның орны ерекше. Дастанның жан-жақты таралуы, түрлі өңірлерде айтылуы оның ұлттың жүрегіне терең орныққанының дәлелі. Қозы мен Баянның тағдыры, олардың арасындағы махаббат халықтың рухын, ұлттық құндылықтарын қалыптастыратын бірегей ескерткішке айналды. Дастанның аяғы – трагедиямен аяқталады. Қозы мен Баян арасындағы ғашықтық шексіз болғанымен, олардың махаббаты өмір мен өлімнің, ерлік пен тағдырдың арасында сынаққа ұшырайды. Қозы өлтіріліп, Баян оның артынан қайғырып, жан тәсілім етеді. Бұл трагедиялық аяқталу дастанның терең философиялық мағынасын ашады: өмір мен өлім арасындағы үзіліс, сүйіспеншіліктің шексіздігі мен оның салдары. Қазақтың ұлттық руханиятының, мәдениетінің және әдебиетінің құнды мұрасы болып қала береді. Бұл дастанда махаббаттың терең мәні, ерліктің бейнесі мен адамдық құндылықтар айқын көрініс табады. Қозы мен Баянның сүйіспеншілігі мен тағдыры ғасырлар бойы қазақ халқымен бірге жасап келеді, әрі бүгінгі күні де жастарға үлгі-өнеге болып табылады.
Райхан НҰРХАНОВА,
«Фараб» кітапханасының интернет бөлімінің кітапханашысы.