Тұт ағашын егу арқылы отбасылық кәсіп ашуға болады. Табиғаты қолайлы оңтүстікте 1 гектар жерге егілген тұт ағашының жапырағын 45 теңгеден сатып 2 млн теңгеге дейін, ал, жібек құртын өсіріп 1350 тенгеден сатса 1 гектар баудан 4,5 млн дейін пайда табуға болады. Тек ерінбей еңбек ету керек. Егер бұл өлкеде осы кәсіп жаппай қолға алынатын болса өнімдерді Шығыс Еуропаға, Оңтүстік Кореяға және Қытайға сатуға болады. Өйткені мұндай тауарға аталған елдерде сұраныс өте жоғары.
Жетісай ауданының әкімі Серік Үсенұлы Мамытовтың тапсырмасына сәйкес ауданда тұт өсіру арқылы жібек құртын өндіру ісі қолға алынып, көршілес Өзбекстан елінің Андижан қаласынан әкелінген тұт ағашының алғашқы 10 мың данасы егілді.
«Жібек – жібек құртынан өндіріліп, тоқыма-мата өнеркәсібінде пайдаланылатын табиғи талшық. Оны өндіру – аудан экономикасын ары қарай дамытуға мол септігін тигізеді. Өндірілген өнімнің келісін көршілес Өзбекстандық инвесторлар 600 теңгеге дейінгі бағада сатып алатындықтарын айтуда.
Табысымызды тек мақта немесе бақша өнімдерімен байланыстырмай, тұт егу арқылы жібек өндіріп арттыруға да болады» деген аудан басшысы бұл жұмыстардың алдағы уақыттарда да тоқтаусыз жалғасатынын айтады.
«Тұт ағашын егу арқылы отбасылық кәсіп ашуға болады. Табиғаты қолайлы оңтүстікте 1 гектар жерге егілген тұт ағашынан 1 млн.тенгеге дейін таза табыс табуға мүмкіндік мол. Егер оған қоса жібек құртын өсіріп, өнім өндіретін болсаңыз, тағы 1 млн тенге пайда көруге болады. Тек ерінбей еңбек ету керек. Егер бұл өлкеде осы кәсіпті жаппай қолға алатын болсақ өнімдерімізді Шығыс Еуропаға, Оңтүстік Кореяға және Қытайға сатуға болады. Өйткені мұндай тауарға аталған елдерде сұраныс өте жоғары»,- дейді кәсіпкер. Кәсіпкер аудан басшылығымен келісім нәтижесінде 55 гектар жер алып соның 20 гектарына 140 мың түп тұт көшетін егіп, жібек өндірумен айналысып келеді. Әр гектардан 50 тоннаға дейін жапырақ өндіріледі. Жапырағын жылына төрт рет жинақтауға болатын тұттың бұл сортын қандасымыз шетел ғалымдарымен бірлесе жұмыс жасау нәтижесінде ойлап тапқан. Жапырағы мол жаңа өнімге «Нұрлы жер» деген атау беріпті. Өсімдіктерді будандастыру нәтижесінде мол өнім беретін бұл тұт ағашы көктемгі суыққа өте төзімді. Жапырақ жеуден басқаны білмейтін мыңдаған жібек құрты бастапқыда кішкентай 40 грамдық қораптарға салынып өсіріледі. Ұсақ жібек құрттарының бастапқы салмағы 30-40 грамнан аспайды. Түлеген сайын, қабықтарын тастап, 70 есеге дейін үлкейеді. Әзірге кәсіпкер жапырақтың бір келісін 20-22 тенгеден қабылдап жатқанын да жасырмады. Сол жапырақтармен қоректенген жібек құрты өңделмеген жібек шығарады. Оны жіпке айналдырып, тоқыма жұмыстарын жүзеге асырып отырған кәсіпкер өз өнімдерін еш қиындықсыз саудаға шығаруда. Бұл кәсіппен айналысушылар саны жыл өткен сайын артып отыр. Қазақстанда жасалған жібектен тігілген киімдер қазіргі заманның киімдерімен де үйлесім тапқан. Қанық түсті, әдемі өрнектелген маталарды көбінде ұлттық киімдерге жиі пайдаланады.
Айта кетейік, аудан басшысының тапсырмасымен бұған дейін де отандық және Өзбекстан елінен шақырылған тұт шаруашылығы мамандары жергілікті шаруалармен бірнеше рет кездесулер мен семинар-кеңестер өткізіп, түсіндірме жұмыстарын жүргізген болатын. Осы орайда Түркістан облысының тұрғындарына тұт ағашының емдік қасиеттері туралы аз-кем ақпаратты ұсынамыз.
Тұт құрамында емдік қасиеті боғандықтан, оны «Көне аспирин», өсірілетін жерді «Полинезиялық пенициллин» деп атайды.
Бұрынғы кезде тайпа дәрігерлері оны «Ауру басатын» деп атаған. Тұт ағашын немесе тұтаны шынымен ұзын бауыр деп атауға болады. Ол орташа есеппен 200-300 жыл өмір сүреді.
Тұт ағашының жіңішке тамырын қазып алып жуып, өзегімен бірге кептіреді. Ал жуан тамырының тек қабығын ғана аршып алады. Содан соң оны күлдей етіп ұнтақтап, соның бір ас қасығын жарты литр суға салып, 10-15 минут қайнатады. Үстіне жүгері дəніндей ашудасты салып ауызды шайып жүрсе парадантоз ауруына жақсы ем. Тіс түбінен аққан қанды тоқтатып, босаған тісті бекітеді.
Маусымда жаңа піскен 1 стакан тұт жемісі ұйқы безі мен бүйрек ауруларынан сенімді қорғауды қамтамасыз етеді. Тұт ағашы жемісінің бір стақанын алып, үстіне бір ас қасық алма сірке суын құйып, бір күн тұрғызып бетті сүртсе, беттегі дақ пен секпілді жоғалтады. Мырыш пен хромның көп болуына байланысты тұт жапырақтары простата ауруларын емдеуде кеңінен қолданылады. Арнайы ерлерге шырын жасап береді. Тұт жемісінің 1 кг алып, еттартқыштан өткізіп, оған жарты кг бал салып араластырып жеп жүрсе бауыр ауруын емдейді. Бірақ бұл емді балға аллергияңыз болмаса ғана жасаңыз! Диабетпен ауырып бастаған шақта 2 ас қасық тұт жемісінен 200 грамм алып, оны қайнап тұрған суға салып, жабық ыдыста 4 сағат бұқтырады. Таза дәкемен сүзіп, әр жолы 50 грамнан ас алдында күніне төрт мезгіл ішеді.
Көктемдегі салқын да сызды ауа құбылысында созылмалы қолқа қабынуы – бронхит те көп адамды мазалай бастайды. Демігіп, жөтел күшейген осы кезде тұт тамырының қабығынан 15 грамм алу керек. Дәріханадан перила тұқымы (15 грамм) мен қызыл мия тамырын (10 грамм) табуға болады. Мұның барлығын суға қайнатып, ішіп жүрсе шипасы мол.
Тұттың 200 грамм жас жапырағын суға қайнатып, жазылмай жүрген жараларды сол сумен сүрту керек. Компресс жасаса тіпті жақсы көмектеседі.
Қан тазалау үшін тұттың жемісі мен жас бұтағынан бір ас қасықты 300 миллилитр суға 3 минут қана қайнатып, бұқтырып қойып ішеді. Ол бауыр, бүйрек жұмысын күшейтіп, қан құрамын, көздің көру қабілетін жақсартады.
Тұт ағашын қалай кесуге болады?
Тұт ағашын жыл сайын оның әр түрінде кесуге болады, өйткені оның рустизміне байланысты оны көктемде жасамаған жөн.
Бұл ағашты жіңішке бұтақтарға арналған қайшыны немесе қол араларын және қалың бұтақтар үшін мылтықты кесуге болады. Кез келген жағдайда, таза кесектер жасау керек кесілген жерде жыртып алмауға тырысу.
Әдетте, кесу алаңы құрылым деп аталатын бұтақтарға толығымен желімделеді; мұны ұмытпаңыз Тұттың күш пен өсімдіктің орасан зор қабілеті бар оның дамуы кезінде. Құрылымдық тармақтар, яғни негізгі магистральға жақын, әдетте, келесі жылы осы филиалдардың жаңаруына ықпал ету үшін кесуге болатын түпнұсқа «дүмпулер» пайда болғанға дейін жыл сайын қалыңдайды.
Мұндай кесу «жасарту» Ол әр 4-6 жылда бір жасалады және оның құрылымының филиалдарының толық жаңаруын шамамен 2-3 жыл ішінде тарату ыңғайлы, бір жылы оларды кесіп алады, ал екіншісін басқалары кесіліп болғанға дейін.
Тұт ағашының жасы мен күшіне сәйкес оны кесу көптеген бұтақтарды тудырады. Бұл ағаштың жас ағашы әдетте отынға жарамайды және оны қоқыс үйіндісіне төгуге тыйым салынады, сондықтан сізде қуатты бұтақ ұсақтағыш болса, оның орнына ағаш жасауға болады. тамаша компост жылдам.
Тұт ағашына күтім жасау үшін келесілерді ескеруге болады:
Орналасуы: Күн сәулесі оған толық жарық беретін жерде.
Суару: Жаз мезгілінде аптасына кем дегенде екі рет үнемі суару керек, ал жылдың қалған уақытында шамамен 7-9 күнде.
Суэло: Қышқылдан басқа топырақтардың кез-келген түрі.
Зиянкестер: Әдетте бұған жаз мезгілінде тли әсер етеді.
Тұт ағашының тарихы
Мың жылдан астам тарихы бар тұт ағашы Кентауға қарасты Қарнақ ауылында орналасқан. Имам Бақли мазары аумағында өсіп тұрған тұт ағашының тарихы туралы түрлі аңыздар айтылады. Тұрғындардың айтуынша, VІІІ ғасырда ислам дінін таратып, елді мұсылманшылыққа үйреткен діндар Имам Бақли жылқысын байламақ болып, қазық етіп ағашты қадап кеткен екен. Уақыт өтіп, өсіп шығады. Ал келесі бір аңыз әңгімеде Пайғамбарымыздың әскербасылары осы маңнан өтіп жатып, ағаштың шыбығын қадап кеткен деседі.
Тамыры тереңге жайылған тал жергілікті халықтың мақтанышына айналып отыр. Оны күтіп-баптауға бірнеше ұрпақ атсалысыпты. Жергілікті тұрғындардың айтуынша, о баста мұндай ағаштың екеуі болған. Бірін осыдан он жыл бұрын ауыл балалары ойнап жүріп, байқамай өртеп жіберіпті. Қалған бірін енді тұрғындар көненің көзі етіп сақтап келеді. Тіпті асарлатып, тұт ағашы орналасқан аумаққа тас төсеп, орындықтар орнатыпты.
Қазіргі таңда тарихы терең ағаштың ортасы кеуіп кеткенімен, өнім беруін тоқтатпаған. Қайта жыл сайын жапырағын жайып, тұт өседі. Өнім салған уақытта кәдімгідей кезек орын алады. Бәрі де бір түйірінен болса да дәм татуға асығады.
Қарнақ тұрғыны Әшірмәт Атажанов бұған дейін тарихи ағаш туралы көбі біле бермейтін дейді. Тек соңғы жылдары түрлі басылым беттерінде насихаттала бастаған соң арнайы іздеп келушілер саны да артыпты. Олар ағашқа ақ мата байлап, құран оқиды. Мазар жанындағы бұлақтан су ішеді. Тіпті сонау Канада елінен келгендер де болған.
“Осыдан бес жылдай уақыт бұрын бұл ағаш көрінбейтін. Себебі айналасын шөп басып, қараусыз қалған еді. Ауыл адамдары болып, реттеу жұмыстарын жасадық. Тас төседік, кезекпен қараймыз. Тұт ағашы нақты зерттелмеген. Ата- бабадан ауызша келе жатқан аңызда оның мың жылдан астам тарихы бары айтылады. Көненің көзі болған соң оны күтіп-баптау — біздің міндетіміз.