«Халық үніне құлақ асатын мемлекет» тұжырымдамасын одан әрі іске асыру және Жаңа Қазақстанды құру мақсатында Президент «Мемлекеттік аппарат қызметін бюрократиясыздандыру жөніндегі шаралар туралы» Жарлыққа қол қойды.
Бюрократияландырудың негізгі принциптері – нысанның формадан басымдығы, әдепкі цифрландыру, басқарушылық жауапкершілік, үздіксіз жетілдіру, реттеудің оңтайлылығы. Қарапайым адамға аса көп дүние қажет емес. Кез келген азамат өзіне қатысты мәселені мемлекетке жеткізгісі келеді. Ал сол туындаған мәселелерді мемлекет, мемлекеттік аппарат қарапайым және түсінікті түрде түсіндіріп, мүмкіндігінше дұрыс шешім шығаруға дағдылануы керек. Өйткені халық соны қалайды.
Жарлықта жүйелі және қолданбалы шаралар кешені көзделгені қуантты. Оларды іске асыру мемлекеттік аппаратта шешімдер қабылдауды жеделдетуді, мемлекеттік органдардың бірінші басшыларының дербестігі мен дербес жауапкершілігін арттыруды, құжат айналымы мен есептілікті қысқартуды қамтамасыз етеді. Атап айтқанда, жүктелген міндеттерді іске асыруды жеделдету үшін мемлекеттік органдарға өз функцияларын заңнамалық деңгейде шамадан тыс нақтыламай, нормативтік құқықтық актілерді қабылдау құқығы берілетін болады.
Енді кешенді реинжиниринг негізінде норма түзушілік және бюджеттік процестердің мерзімдері мен кезеңдерін екі есе қысқарту қамтамасыз етілетін болады. Сонымен қатар ведомстволық есептілікті жүйелеу және автоматтандыру; мемлекеттік органдар үшін ақпараттық жүйелердегі мәліметтерді сұратуға тыйым салуды енгізу; қағаз жүзінде бұрыштама қоюды және құжаттардың әр парағына қол қоюды жою; өкілеттіктерді орта басқарушылық буын деңгейіне беру; мемлекеттік органдардың басшыларын қашықтан жұмыс істеу үшін құралдармен және өзге де жағдайлармен қамтамасыз ету мәселелерін іске асыру көзделіп отыр.
Жарлыққа енгізілген шаралар мемлекеттік қызметшілерді түпкілікті нәтижеге әсер етпейтін артық рәсімдер мен процестерден босатуға мүмкіндік береді. Сондай-ақ мемлекеттік аппараттың Мемлекет басшысының саяси және экономикалық реформаларын, «Әділ қоғам мен тиімді мемлекет» құруды жүйелі іске асыруға бағытталуын қамтамасыз етеді.
Мемлекеттік аппаратта шешімдер қабылдаудың тиімділігі мен жеделдігін арттыру, атқарушы билік қызметінің шамадан тыс заңнамалық регламенттелуін болдырмау, құжат айналымы мен есептілікті қысқарту, мемлекеттік органдар басшыларының дербестігі мен дербес жауапкершілігін арттыру мақсатында Үкіметке құзыреттердің заңнамалық деңгейінде шамадан тыс нақтылаусыз, жүктелген міндеттерді іске асыру мақсатында мемлекеттік органдарға нормативтік құқықтық актілерді қабылдау құқығын беруді қамтамасыз ету тапсырылды. Форс-мажорлық мән-жайларға және дағдарыстық жағдайларға жедел ден қою үшін нормативтік құқықтық актілерді, оның ішінде оларды мемлекеттік тіркеусіз қабылдаудың ерекше тәртібін енгізу мәселесі күн тәртібіне шығарылды.
Жоғалтатын уақыт атаулыны жалпы екі есе қысқарта отырып, бюджет және норма түзушілік процестердің кешенді реинжинирингін қамтамасыз ету; мәліметтердің анықтығын, тең түпнұсқалығын және өзектілігін қосымша растап отырмай, тиісті мемлекеттік органдардың мемлекеттік ақпараттандыру объектілерінде орналастырылған мәліметтерді пайдалану қажеттігін айқындау керек. Мемлекеттік ақпараттандыру объектілерінде орналастырылатын мәліметтердің дұрыстығы мен өзектілігі және жалған мәліметтерді пайдалануға байланысты шығындар үшін барлық жауапкершілік тиісті мемлекеттік органдардың басшыларына жүктелмек.
Сондай-ақ Үкіметке екі ай мерзімде азаматтар мен бизнес неғұрлым талап еткен өмірлік және іскерлік жағдайларды қосып, оларға реинжиниринг пен автоматтандыруды қамтамасыз ете отырып, мемлекеттік көрсетілетін қызметтер тізілімін қалыптастыру тәсілдерін қайта қарау; азаматтармен коммуникация және жедел ведомствоаралық өзара іс-қимыл мақсатында ашық кеңестер өткізу үшін қолжетімді онлайн сервистерді пайдалану мүмкіндігін қамтамасыз ету тапсырылды. Заңнамалық актілерді, Президент актілерін, сондай-ақ құпиялылық белгілері және «қызмет бабында пайдалану үшін» деген белгісі бар құжаттарды қоспағанда, Үкіметтің регламентін және басқа да нормативтік құқықтық актілерді қайта қарау, оның ішінде: құжаттарды қағаз түрінде енгізудің, оларға бұрыштама қоюдың және әр парағына қол қоюдың күшін жоюды қамтамасыз ету; Үкіметтің және басқа да мемлекеттік органдардың айрықша құзыретіне жататын қызметтің ағымдағы мәселелері бойынша құжаттарды, сондай-ақ мүдделі мемлекеттік органдармен алдын ала пысықтамай, мәселені мәні бойынша шешуді талап ететін мемлекеттік органдардың ұсыныстарын Президент Әкімшілігіне енгізуге тыйым салуды енгізу; тікелей рәсімдерді қоспағанда, орындалу мерзімі екі жұмыс күнінен кем болатын сұрау салулар мен тапсырмаларға тыйым салуды енгізу көзделді. Президенттің, Премьер-Министрдің, Мемлекеттік хатшының, Президент Әкімшілігі Басшысының және Қауіпсіздік кеңесі Хатшысының тапсырмаларын; Премьер-Министрдің Кеңсесінде құжаттарды қарау мерзімдерін екі есе қысқартуға; мемлекеттік органдардың бірінші басшыларының мемлекеттік органдардың құрылымдық бөлімшелерінің жекелеген басшыларына ұйымдық-техникалық сипаттағы құжаттарға қол қою құқығын беруге, сондай-ақ ведомствоаралық кеңестерге мемлекеттік органның қатысуына және көзқарасын білдіруге мүмкіндік беруге; мемлекеттік органдардың бірінші басшыларының жетекшілік ететін орынбасарларына Премьер-Министрдің Кеңсесінде нормативтік құқықтық актілердің жобаларын келісу құқығын беру; мемлекеттік органдардың бірінші басшыларының шешімі; кеңестер тағайындау мен өткізу негіздерін нақты регламенттеу жөнінде шаралар қабылдау қажеттігі ескерілмек.
Осы шаралардың барлығы бюрократияға, сыбайлас жемқорлыққа, мемлекеттік аппараттың жосықсыз жұмысына қарсы күресте мемлекеттің құқық қорғау әлеуетін күшейтеді. Бұл мәселедегі әділеттілік пен теңдік – қоғамның жарқын болашаққа деген үмітін оятып отыр.
Марат БАШИМОВ, Еуропалық құқық және адам құқықтары институтының директоры