ТҮРКІСТАН: ҚАЗАҚ ДӘСТҮРІ ҚАЙСЫ?

285 көрілім

Түркістан облысының тұрғындарының назарына қазіргі дәстүрдің жаңаша сипатқа айналған түрлері туралы мақаланы ұсынып отырмыз. Жастар арасында жиі қолданыста жүрген бұл дәстүрлер туралы сіздер де оқып, ой қорытарсыздар деген сенімдеміз.

Атадан қалған дәстүр қоржыны бұрын біз естімеген әдет-ғұрыптармен толығып жатыр. Ескілікті сақтай отырып, жаңа үлгімен жастар арасында сәнге айналған әдеттер салт-дәстүрге жата ма?

Ықылым заманнан қазақ халқы қыз тәрбиесіне ерекше мән берген. Қыз баланың өмірінде жасалатын жөн-жо­ралғылар да көп. Бүгінде олардың қатары тағы жаңаша дәстүрмен толығып отыр. Ұзату тойының алдында бой­­жеткеннің құр­­бы­лары ұйымдастыратын «қыз­ойнақ» немесе «хен-пати» – қа­зір­­гі жас­тар арасында ең көп тараған сауық түрі. Оның шарты бойынша қа­лыңдық жи­налыстың өтетінінен бей­­хабар болуы керек. Қызды қырық үйден тыйып, құрсақ көтерген ананы «көзден» қорғап ата-салтты берік ұстанатын біздің қазақи қоғамда «хен-пати» сияқты дүниелер қай жақтан енді? 

– «Қызойнақ» дейтін қазақта жоқ нәрсе. Оны ғұрып немесе дәстүр деп атау мүмкін емес. Бұл – жай ғана жастардың қызы­­­­ғушылығынан туған әдеттер. Үлгі болар тәрбиелік мәні жоқ, кешке киген киімдері де өзге елдің ұлттық стилінде болса, оның несі дәстүр? Елдердің ара­­сында мәде­ниет алмасып отырғаны дұрыс-ақ. Бірақ мәдениетімізге түгел ен­гізіп алудың қажеті жоқ. Өзі­міздің қазақи дәстүрлерден айы­­рылуға бір қадам қалып тұрмыз ғой. Басқа дүние­лерге бас қатыр­май, өз салт-дәстүрімізді сақтап қалуды ойлануымыз керек. Өзім жастардың арасында осындай жиын­­­дардың болуына қарсымын, дәстүрін ұмыта бастаған жас­тардан болашақта қандай ұрпақ тарайды? – дейді этнограф Баһаргүл Төлегенқызы

Жаңа шаңырақ табалдырығын аттаған күннен бастап қазақ әйелдерінің өмірінде дәстүр бе­рік­тігі арта түседі. Халық тұр­­­мы­сында жүкті әйел босанбай тұ­­­рып жасалатын ғұрыптың бір­неше түрі болған. Солардың алғаш­­­қылары – құрсақ той. Ғұрып сәби дүниеге келмей тұ­рып, аяғы ауыр жас келіннің құрметіне орай өткізілген. Дәстүр бойынша бұл рәсімді келіннің енесі орындаған. Қуанышты жаңалықты бөлісу үшін абысын-ажындар мен көрші әйелдердің басын қосып, дас­­­­тарқанға қо­йыл­­­­­­ған дәм-тұз­дан ауыз тиген. Жиылған әйелдер бұдан кейін бала біткен келін­­­­шекке дәмді тамақ дайындап сыбағасын әкеп беретін болған. Жас келіннің ене­сі сол уақыттан бастап киіз үйдің сыртына үкі тағып қоятын болған. Бұл алыстан жолау­шылап келе жатқан салт аттылар, үйде бойы­на бала біткен келін бар екенін біліп, үй жа­нынан ақырын өтетін болған.

Енді дәстүрдің бүгінгі халімен таны­сайық. Атауы мен рәсімі түгелімен өзгер­­ген дәстүр қазір «Гендер пати» деп ата­­лады. Ол не десеңіз – ана құрсағына біткен сәбидің жынысы анықталғаннан кейін ұйымдастырылатын, соның ұл немесе қыз екенін жиналған ел­ге, одан кейін әлеуметтік желі арқылы дүйім жұртқа жар салу. 

 Жастар жағы бұл қуанышты күнді тойлау – бүгінгі заман тала­­бы деп түсі­­нетіні хақ. Аталмыш дәстүрдің елі­міз­ге етене енгеніне көп болмаса да, қоғамда оны орындайтындар көп. «Жа­ңаша салт» ұлтымыздың рухани мәде­­ниетіне ұқса­май­тын, мүлде кере­­­ғар әдет екенін айт­­қан этнограф ұрпақ саулығына тигізер зиянды тұсы тура­­сында пайымды пікірін білдірді.

– Негізінде қазақ келіндері үш айға дейін құрсағын жасырып, оны тіл-көзден сақтау үшін жұрт­тан өзін аулақ ұстаған. Адам көп жиналатын жерлерге бар­­­­маған. Бұрындары көпті көр­ген алтын құрсақты аналарымыз жас келін­­нің жүкті екенін сезген күн­­нен бастап құпия сақтаған. Ал қа­зіргі жастар құр­сақтағы ба­­ласын ойла­май, дүркіретіп той жасап, жал­пақ жұртқа жария етіп, сүйін­­­шілеп жатады. Мұны қазақ дәс­­түрімен шатастыруға мүлде бол­­­майды, – деді этнограф Б.Тө­­­легенқызы. 

Әлемнің әр түкпіріне құлашын кең сермеп үлгерген, қазіргі «тренд­­тегі» дәстүрді орындап жүргендер көп болға­нымен, оның қалай дүниеге келгенін білмесе керек. 2008 жылы Лос Анджел­ес­тің 39 жастағы тұрғыны Дженна Карву­нидис тұңғышын асыға күтеді. Ол мере­келерді жақсы көре­тіні соншалық, тіпті сүйікті алтын балығының туған күніне де тәтті торт­тар пісіреді екен. Әдеттегі күн­дерде Дженна достарына қоян пішіндес тортты алдарына ұсы­натын көрінеді, торт­тың ең негізігі ерекшелігі дәмі емес, сыртындағы қызғылт және көгілдір түсті декоры еді. Бұл түстер болашақ сәби қыз ба, ұл ма деген сұраққа жауап бе­ретін реңктер екен. Дженна болашақ сәбидің жынысын дәл осылай жасырады. Тортты кескенде көгілдір түс шықса ұл, қызғылт түс жа­­ғылса қыз деп мәз болады. Кар­вунидис Іnstagram әлеуметтік желісіне сол ви­деоны жүктеген сәттен бастап мил­лион­даған қаралым жинап, өзінің мыңдаған ізбасарын тапты. Көп ұзамай Американың түкпір-түкпірінде торттар пісіріліп, шырақшамдар іске қосылып, түрлі-түсті газды шарлар үрленіп, жұрт салтанатты түрде баланың жынысын анықтауға көшті. Лос Анджелестен келген бұл дәстүр біздің елдегі отбасылы жан­дардың да әдетіне айналған. Қазақы қалпы­­­мыздың осынау сырлы дәстүрінің қадірін өзіміз кетіріп жатқанымызды бүгінде аңғаратын емеспіз.

Сымбат БАУЫРЖАНҚЫЗЫ