- ВКонтакте
- РћРТвЂВВВВВВВВнокласснРСвЂВВВВВВВВРєРСвЂВВВВВВВВ
- Skype
- Telegram
Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың алдын алу және олардың қауіпсіздігін қамтамасыз етуге бағытталған жұмыстарды күшейту мақсатында Түркістан қаласы прокуратурасының қызметкерлері қала аумағындағы әрбір мектепке жетекші-тәлімгер болып бекітілген. Прокурорлар мектептердің әкімшілігімен тығыз байланыс орнатып, мектептердің тыныс-тіршілігімен, оқушылар арасындағы құқық бұзушылық профилактикасының жай-күйімен танысуда, ювеналды полиция инспекторларымен бірлесе оқушылар мен ата-аналар арасында құқық түсіндіру жұмыстарын жүргізуде. Қазан айында прокурорлардың қатысуымен барлық мектептерде ата-аналармен кездесулер өткізіліп, онда бала тәрбиесі, отбасыдағы тұрмыстық зорлық-зомбылық, суицид және жыныстық қылмыстардың алдын алу мәселелері талқыланып, құқықтық кеңестер берілді. Кәмелетке толмаған балалардың қатысуымен немесе оларға қатысты орын алған кез-келген құқық бұзушылықтар туралы полицияның 102 нөміріне немесе қала прокуратурасының 8-702-845-54-24 сенім телефонына хабарлаңыздар.
Әлеуметтік қатынастарды құқықтық реттеудің болуы дамыған мемлекеттің ажырамас бөлігі болып табылады. Тарихи тұрғыдан алғанда, ең әлсіз әлеуметтік топтар – әйелдер мен балалар – аздаған құқықтар мен бостандықтарға ие болды, кейде өздерін қорғауға қабілетсіздіктерін ашық түрде бұзды. Сондықтан қоғамның әлсіз мүшелерінің құқықтары бөлек санатқа бөлінуі керек еді. Бүгінгі күні жеке мемлекеттердің құқықтық жүйесі айтарлықтай ерекшеленеді, бірақ мемлекеттің географиялық орналасуына, мемлекеттік басқару жүйесіне және саяси жүйеге қарамастан адамның барлық құқықтары мен бостандықтарын құрметтеу керек. Осы мақалада біз кәмелетке толмағандардың құқықтары, міндеттері мен міндеттері, сондай-ақ кәмелетке толмаған балалардың құқықтарын қорғау туралы сөйлесетін боламыз. Мұның барлығы мектеп оқушыларының және мектеп жасына дейінгі балалардың құқықтық тәрбиесінің бір бөлігі.
Заманауи құқық теориясында кәмелетке толмағандарға арналған құқықтардың бірнеше түрі бар: кәмелетке толмағандардың еңбек құқықтары . Еңбек қатынастарында кәмелетке толмағандар ересектерге қатысты құқықтарға теңестіріледі, бірақ кәмелетке толмаған балалардың жұмыс жасай алатын түрлері мен ауқымы мемлекетпен реттеледі (осы жұмыстардың қауіптілігі, зияндылығы мен күрделілігін ескере отырып). Осылайша, кәмелеттік жасқа толмағандар өздерінің жасына қатысты жұмыс уақытының ұзақтығына, мерекелерге, қорғауға және еңбек жағдайларына қатысты кейбір артықшылықтарды пайдаланады. Kәмелетке толмаған балалардың жеке құқықтары . Ата-аналарымен бірге тұруға, туыстарымен араласуға, өз пікірін білдіруге, ата-аналарының және туыстарының қамқорлық және қамқоршылық құқығын, сондай-ақ ата-аналарымен бірге тұруға, өз құқықтарын қорғау құқығы. Кәмелетке толмағандардың азаматтық құқықтары . Бұл санатқа кәмелетке толмаған балалардың меншік құқығы, мұрагерлік құқығы, тұрғын үйге құқық және зиянды өтеу жатады. Азаматтық құқықтар туралы екі ұғымға айрықша мән беріледі: құқықтық қабілетін және құқықтық қабілеттілігі. Құқық қабілеттілігі – адамның (жасына қарамастан) құқықтары мен міндеттері болуы қабілеті. Құзыреттілік адамның өз құқықтарын өз бетінше бақылауға және өз міндеттерін өз іс-әрекеттерімен орындауға қабілеттілігін білдіреді. Құқықтық қабілеттіліктің пайда болуы белгілі бір жасқа байланысты. Мұндай шектеулер баланың бірте-бірте дамуына және оның ойдан шығарылған әрекеттерден және негізсіз шешімдерден қорғау қажеттілігіне байланысты.
Әрбір бала, жасына немесе әлеуметтік мәртебесіне қарамастан, өзінің заңды құқықтарын қорғауға құқылы. Сіз өз мүддесін жеке немесе өкілдер арқылы қорғай аласыз. Кәмелетке толмаған балалардың өкілдері, әдетте, олардың ата-аналары, асырап алушылары, қорғаншылар немесе қамқоршылар, асырап алушылар. Баланы тәрбиелеуде ата-аналардың (қамқоршылардың немесе қамқоршылардың) өз міндеттерін дұрыс орындамауы (немесе орындамауы), сондай-ақ ата-ана құқықтарының бұзылуы жағдайында кәмелетке толмаған өзінің заңды құқықтары мен мүдделерін дербес қорғай алады. Әрбір бала, жасына қарамастан, баланың құқықтарын қорғауға және белгілі бір жастан (әдетте 14 жастан бастап) баланың өмір сүретін елінің заңнамасына байланысты сотқа жүгіне алады. Кейбір жағдайларда, кәмелетке толмаған адам көпшіліктің жасына жеткенге дейін толықтай қабілетті деп танылуы мүмкін.
Кәмелетке толмағандар еңбектік жасқа толуына байланысты еңбек қатынасына кірісе алады. Еңбекке қабілетті деп төменгі және жоғарғы шегі еңбек заңында анықталатын жас танылады. Адамды жұмысқа қабылдауға болатын ең төменгі жас он алты жас болып белгіленген. Он бес жасқа толған адамдар орта білім алған не жалпы білім беретін оқу орнын тастап кеткен жағдайда, ата-аналарының немесе қорғанышы-қамқорлығының келісімімен жеке еңбек шартын жасаса алады. Кейбір жағдайларда 14-ке толған оқушыларды олардың денсаулығына және оқуына зиян келтірмейтін, оқудан бос уақытында атқаратын жұмысқа ата-аналарының біреуінің (қорғаншы, қамқоршы) келісімімен ғана алуға рұқсат етіледі. Бұл жағдайда ата-анасы (қорғаншы, қамқоршысы) жеке еңбек шартына кәмелетке толмағандармен бірге қол қояды.
Жүйке ауруынан және ақыл-есінің кемістігінен сот тәртібімен іс-әрекетке қабілетсіз деп танылған адам, еңбек құқығының субъектісі бола алмайды.
Кәмелетке толмағандарды жұмысқа қабылдағанда мемлекеттік, коғамдық органдардың келісімінің қажеті жоқ.
Жасы он сегізге толмаған адамдарды дене еңбегін қажет ететін ауыр жұмыстарға және еңбек жағдайы зиянды, ірі қауіпті жұмыстарға қабылдауға рұқсат етілмейді. Ауыр дене еңбегі дегеніміз — қызметкердің ауыр заттарды көтеруіне және оларды қол күшімен басқа жерге орналастыруына немесе 300 ккал/сағат энергия шығындауына байланысты болатын жұмыстар.
Қазір қолданылып жүрген “Еңбек туралы” заңдарда барлық еңбекке қабілетті азаматтарға кәсіп, қызмет және жұмыс түрін таңдауда тең мүмкіндіктер белгіленген. Жұмысқа қабылдау кезінде жынысына, нәсіліне, ұлтына және дінге көзқарасына байланысты оның құқығын қандай да бір тікелей немесе жанама шектеуге, тікелей не жанама артықшылықтар белгілеуге жол берілмейді.
18 жасқа толмаған қызметкерлер жалпы ереже бойынша еңбектік-құқықтық қатынастарында кәмелетке толғандармен теңестіріледі, ал еңбекті қорғау, жұмыс уақыты, еңбек демалысы және өзге де еңбек жағдайлары саласында еңбек заңында белгіленген жеңілдіктерді пайдаланады.
Кәмелетке толмағандар үшін жеңілдіктерді көздейтін заң нормаларының тегеурінді сипаты бар (мысалы, қысқартылған жұмыс уақыты және тыйым салулар). Мәселен, жасы 18-ге толмағандар түнгі уақыттағы жұмысқа пайдаланылмайды, кәмелетке толмағандар уақыттан тыс жұмысқа жіберілмейді. Кәмелетке толмағандар жұмысқа қабылданарда міндетті медициналық тексеруден өтеді. Барлық кәсіпорындар мен ұйымдар үшін жиырмаға дейінгі жас азаматтарды жұмысқа қабылдауға және кәсіби оқытуда бронь белгіленеді. Бронь есебінен жіберілген кәмелетке толмағандарды жұмысқа қабылдаудан және кәсіби оқытудан бас тартуға болмайды.
Кәмелетке толмағандардың еңбегін қорғау, оқуын өнімді еңбекпен табысты ұштастыру үшін оларға қолайлы жағдайлар туғызу мақсатында заңда олар үшін қысқартылған жұмыс уақыты көзделген. 16-дан 18-ге дейінгі қызметкерлер үшін аптасына 36 сағаттық жұмыс уақыты белгіленген. Ал 14 пен 16-ға дейінгі жасөспірімдер үшін — аптасына 24 сағаттан аспайтын жұмыс уақыты көзделген.
Кәмелетке толмаған қызметкерлер мен жұмыс беруші арасындағы келісім бойынша толық емес жұмыс уақыты, оны жұмысқа қабылдау кезінде не кейін белгіленеді.
Кәмелетке толмаған қызметкерлер уақыттан тыс жұмыстарды атқаруға қатыстырылмайды.
Жұмыс берушілер 18-ге толмаған қызметкерлермен толық материалдық жауапкершілік туралы жазбаша шарт жасаса алмайды. Бұл арада әңгіме оларға берілген құндылықтарды сақтауға, өңдеуге, сатуға (жіберуге), тасымалдауға немесе өндіріс барысында қолдануға тікелей қатысы бар қызмет не жұмыс туралы болып отыр. Жұмыс берушінің өз мүддесіне орай заңға сәйкес қызметкерді өз қаржысы есебінен оқытуға немесе кадрлар даярлау үшін оқуға жіберуге қақы бар. Бұл жағдайда кадрларды кәсіби даярлау тікелей өндірістің өзінде ұйымдастырылуы, сондай-ақ бұған тиісті жағдайы мен алған рұқсаты бар мамандандырылған ұйымдарда не орта және жоғары кәсіби оқу орындарында ұйымдастырылуы мүмкін. Басқаша айтқанда, заң жұмыс берушіні қызметкерді оқытуға міндеттемейді. Сонымен бірге жаңа мамандықтар бойынша кадрлар даярлау қажет болған жағдайда жұмыс беруші өз қаржысы есебінен қызметкерлерді, әсіресе жастарды оқуға, қайта даярлауға және кәсіби шеберлігін жетілдіруге жібере алады.
Егер кәмелетке толмаған қызметкерді оқыту тікелей өндірістің өзінде ұйымдастырылса, онда даярлау, мамандықтар бойынша біліктіліктің бастапқы деңгейіндегі біліктілік сипаттамасы талаптарының көлемінде жүзеге асырылады. Бұл арада оқуға жіберілген кәмелетке толмағандардың жасы, жынысы және денсаулық жағдайы қазір қолданылып жүрген еңбек заңының талаптарына, экономиканың тиісті салалары жұмысшыларының, кәсіптері мен мамандықтарының еңбегін қорғау жөніндегі нормаларына сәйкес болуы керек. Тікелей өндірістің өзінде көсіби даярлықтан өтіп жатқан кәмелетке толмаған қызметкерге еңбек туралы заңның толықтай қатысы бар (жұмыс уақыты және тынығу уақыты, еңбек тәртібі және т.б.). Сонымен, еңбек заңында азаматты жұмысқа қабылдауға болатын ең төменгі жас 16 жас болып белгіленген. Жасы 15-ке толған адамдар орта білім алған немесе жалпы білім беретін оқу орнын тастап кеткен жағдайда жеке еңбек шартын ата-анасының немесе қорғаншы-қамқоршысының келісімімен ғана жасаса алады. 14-ке толған оқушыларды оқудан қолы бос уақытта атқаратын жұмысқа ата-анасының біреуінің (қорғаншы-қамқоршысының) келісімімен ғана алуға рұқсат етіледі. Соңғыларының келісімі жазбаша түрде (өтініш) беріледі.