Бугунда жумлаи жаҳоннинг эътиборини қаратган СОVID-19 коронавирусини юқтирганлар сони элимизда кун сайин ортиб келмоқда. Жаҳон миқёсида кенг тарқалган ушбу янги вируснинг шу кунга қадар давоси топилмади. Бутунжаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти мазкур инфекция жуда оғир иллат эканлигини эълон қилган эди. Шунга боғлиқ Давлат раҳбари Қасим-Жўмарт Тўқаев ушбу касалликнинг олдини олиш мақсадида Қозоғистон халқига ўз мурожаатини эълон қилиб, тегишли вазирликлар ва нуфузли органларга навбат куттирмайдиган кўплаган жадал чора-тадбирларни қўлга олишни топширган эди. Шу кунлари тиббиёт мутахассислари мазкур иллатнинг иккинчи тўлқинини айтиб бонг урмоқда. Шунга боғлиқ, бизлар “Клиника Талғат” МЧБ касалхонасининг бош шифокори Алдияр Баратули Алтинбеков билан суҳбатлашган эдик.
– Алдияр Баратули, жаҳонни ёппасига саросимага туширган, қисқа фурсат ичида жаҳон давлатларини ташвишга солган юқумли иллат бизнинг элимизни ҳам айланиб ўтмади. Шу кунлари СОVID-19 иллатининг иккинчи тўлқини инсониятга хавф туғдирмоқда. Билимдон мутахассис сифатида “оғзи куйган қатиқни пуфлаб ичади” деганларидек, биринчи вазиятдан келиб чиқиб олдини олиш йўналишида қандай чора-тадбирларни қўлга олишимиз керак?
– Ҳа, бунингиз рост СОVID-19 иллатининг иккинчи тўлқини жаҳоннинг кўплаган давлатларини чорлаб юрибди. Хусусан, Европа давлатлари билан бирга қўшни Россия давлатида авж олган. Иллатнинг олдини олиш, тайёргарлик чораларига қарамасдан коронавирусни юқтирганлар сони кун сайин ошаётганлигини оммавий ахборот воситаларидан кўряпмиз. Ушбу шароит элимизда ҳам қатъий назоратда десак ҳам бўлади. Олдини олиш ва бундай шароитга тайёргарлик масалалари ҳар куни муҳокама этилмоқда. Шу кунлари ҚР Ҳукумати ва вазирликлар томонидан иллатнинг олдини олишда кўламдор чораларни қўлга олмоқда. Дори-дармондан бошлаб, тиббий буюмлар, зарур қурол-аслаҳалар ва аппаратларгача етказилмоқда. Элимизда ҳатто бир неча махсус инфекция стационарлар ҳам солинди. Шифокорларга иллат вақтида киядиган махсус кийимларни тайёрлайдиган корхоналар очилмоқда. Барча тиббиёт муассасаларида иллат вақтида меҳнат қилиш учун мослаштирилган реконструкция ишлари ҳам ўз даражасида олиб борилмоқда. Шунга ўхшаш тайёргарлик чоралари кўп эканлигини айтгим келади. Бунинг барчаси том маънода кўламдор иш бўлиб ҳисобланади. Бинобарин, СОVID-19 инфекцияси тўлиқ тадқиқ этилиб бўлмаган эсада, бу ҳақда биладиганимиз ҳам кам эмас, айниқса даволаш ва эҳтиёт чоралари бўйича кўп шароитлар бизга маълум. Бу деганимиз касалликнинг олдини олиш ёки юқтириб олмаслик учун анчагина нарса маълум деган сўз. Даволаш чораларига келсак, касалланган беморларга ўз вақтида кўмак бериб, зўрайишининг олдини олишга бўладиганлигини айтиб ўтганимиз афзал. Шуни алоҳида таъкидлашимиз жоиз, айниқса баъзи бир беморларда, шунингдек, кекса одамларда бошқа ҳам сурункали касалликларнинг бўлиши шароитни анча мураккаблаштиради. Шу сабабли бундай беморлар (қандли диабет, ўпка касалиги, юрак қон томир тизими касаллиги ва бошқа) жуда эҳтиёт бўлишлари керак деб айтган бўлар эдим.
– Элимизда карантин чоралари вақтида кўплаган шаҳар турғунлари бепарволикка йўл қўйди. Масалан, тўй-маърака ўтказиб, эҳтиёт чораларини сақламаганликдан қайғули воқеалар юз бергани маълум. Бу борада нима айтар эдингиз?
– Шу кунлари ҚР Ҳукумати ва вазирликлар шунингдек, тиббиёт муассасалари томонидан юқорида таъкидлаганимиздек кўламдор ишлар бажарилди ҳамда ҳали ҳам бажарилмоқда. Барча ишларимиз, халқ саломатлиги ва иллатдан одам ўлимини бўлдирмасликка қаратилган. Шу кунлари Ҳукумат томонидан иллатнинг олдини олиш йўналишида барча чоралар қўлга олинмоқда. Бинобарин, иллатга қарши курашда ҳукумат ва халқ биргаликда курашишимиз керак. Бу деганимиз, элимизнинг ҳар бир фуқароси халқ олдида ва ўзининг олдида иллатга қарши масъулиятини ҳис этиши керак. Чунончи, мазкур тилга олинган масалалар ҳил этилмай ушбу иллатга қарши курашда ижобий натижага эриша олмаймиз. Бугунда ушбу масала долзарблигича қолмоқда. Бундай дейишимизга сабаб, эл орасида санитария қоидалар ва талабларни ҳали ҳам бажармаётган ёки билиб турса ҳам бажаргиси келмайдиган фуқароларимизни учратаётганимиз барчамизга маълум. Масалан, оилавий маъракалар, тўйларни ўтказиш, эҳтиёт чораларига амал қилмаслик сингари тартиббузарликлар аҳолининг кўплаб иллат юқтиришига сабаб бўлмоқда. Бу ўз навбатида тиббиёт муассасаларига бирданига катта қийинчилик туғдиради, яъни тиббиёт ходимларининг беморлар билан вақтли шуғулланишига тўсиқ келтиради. Асосий қийинчилик ҳам, муаммонинг асосий ечими ҳам ушбу муаммоларга бевосита боғлиқ деб ўйлайман. Карантин вақтида иллат юқтириш умуман бўлмайди деб айтиш жуда қийин, долзарб масалалардан бири, у аҳолининг бирданига ёппасига иллат юқтириб олмаслигини таъминлаш. Шу йўналишда шаҳар аҳолиси биргаликда эҳтиёт чораларига амал қилиб, ижтимоий масофани сақлаб, оилавий ва бошқа ҳам тўй-маъракаларни тўхтатишимиз керак.
– Коронавирус, яъни СОVID-19 инфекцияси тумовга ўхшаш бўлганликдан, унинг илк белгиларини кўп одам билавермайди. Бинобарин, илк симптомлари қандай билинади?
– Коронавирус – СОVID-19 инфекцияси одамларда турлича кечиши мумкин: симптомсиз, яъни касаллик белгиларисиз ўтиш туридан бошлаб, енгил, ўртача, жуда оғир турлари орқали ажратилади. Симптомсиз турида ҳеч қандай белги – шикоятлар бўлмайди. Енгил туридан бошлаб эса илк касаллик аломатлари билинади, улар: тана ҳароратининг кўтарилиши, ҳолсизлик, тананинг сирқираши, мускулларнинг оғирсиниши, бош оғриғи, томоқ оғриғи, ҳид сезмаслик, ичнинг ўтиши, қурғоқ йўтал ва бошқа белгилар орқали билинади.
– Коронавирус қандай юқади ва ундан сақланиш йўллари тўғрисида айтиб берсангиз? Уй карантинида ётган беморлар нимани ёдда тутиши керак?
– Коронавирус одамдан одамга бир неча йўл орқали юқади. Ҳаво томчилари орқали; касал одамдан ёки ташувчидан акса урганда, йўталганда, яқин туриб гаплашганда, қўлни қисиб қучоқлашган вақтда соғ одамнинг юз терисига, нафас йўлларига, кўзига, қўлига ўтади. Аэрозолли йўл: ҳаво орқали, вирусли шиллиқ пардалар ҳаво йўли билан, айниқса шамоллатиш тизими умумий жойларда ўтади. Шундан кейин маиший буюмлар орқали: бемор ёки ташувчи ушлаган буюмларни, қўлни ювмай юзини ушлаши сингари шароитларда юқади.
Сақланиш йўллари: одамлар кўп тўпланадиган жойларга бормаслик, кўпчилик жойларда маска тақиб юриш ва уни тўғри фойдаланиш (бурун ва оғизнинг тўлиқ ёпиқ туришини назорат қилиш), маскани 2-3 соат сайин алмаштириш, қўлни тез-тез совунлаб ювиш, айниқса бир буюмни ушлагандан кейин юзни, кўзни қўл билан тез-тез ушламаслик, қўлни махсус антисептик билан ювиб туриш, одамлар билан қўл олишмай узоқдан саломлашган маъқул, касаллик белгилари бўлган одамлардан йироқ юриш, ишларингизни имкон қадар онлайн режимда ҳал қилган лозим, хонани тез-тез шамоллатиш, иммунитетни мустаҳкамлаб, соғлом турмуш тарзига амал қилиш. Агарда шамоллаш белгилари пайдо бўлса уйга тез ёрдам чақириш керак.
Уй карантинида ётган беморлар муддати COVID-19-нинг инкубациявий даврининг узоқлигига қараб 14 кун бўлади. Улар қуйидаги ҳолатларни ёдда тутиши шарт: уйдан ҳеч қаёққа чиқмаслик, имкон қадар якка хонада бўлгани афзал. Хонадан чиққанда маска кийиш, қўлни бир марта қўлланадиган буюмлар билан суртиш, антисептикни тез-тез фойдаланиш, хонани вақтли шамоллатиш. Махсус ўзини-ўзи назорат варағини (ҳарорат, пульс, нафас олиш тезлиги) тутиш мумкин.
– Агар аломатлар сезилса, лекин ПТР текширишидан ўтиш мумкин бўлмаса нима ишлаш керак?
– Агар аломатлар пайдо бўлса юқорида айтганимиздек уйга тез ёрдам ёки ҳудудий шифокорни чақиртирган маъқул. Шунингдек, рўйхатга олинган шифохона билан телефон орқали хабарлашиб маслаҳат олишга ҳам бўлади. Шундан кейин заруриятига қараб шифокор ПТР таҳлилини олиш масаласини ҳал қилади.
– Бош шифокор сифатида шаҳар турғунларига иллатнинг иккинчи тўлқинидан сақланиш мақсадида қандай маслаҳат айтар эдингиз?
– Маслаҳат сифатида: карантин талабларини қатъий бажариш, биринчи навбатда тўй-маъракаларни имкон қадар тўхтатиш, айниқса маскани тўғри фойдаланиш, яъни бурун ва оғизни ёпиб олишни назорат қилиш, 2 метр масофани сақлаш, қўлни тез-тез совунлаб ювиш ёки антисептикдан фойдаланиш, фақат расмий маълумотларга эътибор қаратишни илтимос қилган бўлар эдим. Айнан шу кунлари эл фуқаролари масъулият юкини теранг ҳис қилиши керак. Юқумли касалликнинг тезда тарқайдиганлиги ёдда тутсак, масъулиятни ҳис этиб, имкон қадар кўпчилик жойдан узоқда бўлишга ҳамда вақтимизни уйда ўтказишга ҳаракат қилишимиз лозим. Бепарволикнинг оқибати – ваҳимага, саросимага туширмаслик учун эҳтиёт чораларига масъулият билан ёндошганимиз афзал. Чунки, бу масала қариндош-уруғларимизнинг, ота-оналаримизнинг, дўст-биродарларимизнинг, яқинларимизнинг, умуман олганда халқимизнинг ҳаётига бевосита алоқадор эканлигини унутмайлик биродарлар!
– Суҳбатингиз учун раҳмат!
Суҳбатлашган:
Қуаниш ТАСИБАЕВ.